Czytelnia Kościół wróć

Praktyka rozeznawania duchów

Jest rzeczą konieczną nabywanie zdolności, której celem jest badanie i rozpoznawanie różnego rodzaju duchów, czyli tendencji i impulsów, jakim podlega dusza.

Rozeznawanie duchów jest sztuką niezmiernie trudną ze względu na duchowy i wewnętrzny charakter poruszeń, które pragniemy zbadać, na nadprzyrodzone i ponadnaturalne ich pochodzenie, na przebiegłość złego ducha, który pragnąc nas oszukać, przybiera niejednokrotnie formę anioła światłości. Trudności te uzasadniają przyczynę, dla której osąd w tych sprawach nie zawsze jest nieomylny i jednoznaczny. Jak­kolwiek reguły rozeznawania pochodzące z Pisma Świętego i tradycji Kościoła są nieomylne, to jednak ich zastosowanie nie zawsze jest poprawne. Pomimo jednak tych trudności jest rzeczą konieczną nabywa­nie zdolności, której celem jest badanie i rozpoznawanie różnego ro­dzaju duchów, czyli tendencji i impulsów, jakim podlega dusza. Z tego wynika konkretny, praktyczny problem: jak nabyć tę zdolność. Niektó­rzy ze współczesnych teologów wymieniają następujące sposoby: mo­dlitwa, studium Pisma, osobiste praktykowanie życia cnotami, ucieczka przed trudnościami wypływającymi z umysłu i serca (innymi słowy: wypływającymi z ciasnoty umysłu i zbytniej nadpobudliwości, nieopanowanej emocjonalności), roztropność. To wszystko razem pozwoli człowiekowi roztropnie osądzić, skąd pochodzą różne poruszenia, któ­rym podlega dusza.

Kryteria rozeznawania

Zestawy, katalogi kryteriów pozwalających na roztropne rozezna­wanie duchów różnią się oczywiście w zależności od autorów. Niektórzy podają kryteria w zależności od stopnia rozwoju duchowego osoby, po­nieważ to niesie ze sobą różne objawianie się duchów, związane ze zmie­niającą się wrażliwością, otwartością i głębią osoby. Poniżej poda­jemy kilka podstawowych reguł:

„Rozeznanie ma podwójną rolę do spełnienia: po pierwsze, odróżnić poruszenia pochodzące od człowieka, z jego wnętrza, od tych pochodzą­cych z zewnątrz; po drugie, kiedy ktoś już odkrył, że poruszenia pocho­dzą z zewnątrz, musi scharakteryzować ich źródło i wypowiedzieć się na temat ich boskiego lub diabelskiego pochodzenia”. Pierwszy warunek jest do spełnienia w sytuacji, kiedy posiadamy odpowiednią znajomość ludzkiej natury, jej działania, jej normalnych i nadzwyczajnych zdolno­ści; do tego należy dodać znajomość temperamentu podmiotu badanego, jego warunków fizycznych i psychicznych. Kogoś, kto dąży do nabycia zdolności rozeznawania duchów, interesuje ostatecznie fakt, czy poruszenia mające w nas swoje źródło pochodzą z prawego rozumu, czy też z natury osłabionej poprzez grzech pierwo­rodny. Poruszenia tej ostatniej, stojące w opozycji do poruszeń łaski, zostały doskonale zaanalizowane w dziele O naśladowaniu Chrystusa 1.3, rozdz. 54: egoizm, ucieczka od wszelkiego umartwienia, nieposłu­szeństwo, poszukiwanie własnych przyjemności i wygód, honor, przy­wiązanie do rzeczy przemijających i marności stworzeń, żądza zaistnie­nia, ciekawość są objawami zepsutej natury ludzkiej.

Jeżeli natomiast dusza odkryła, że źródło jej poruszeń znajduje się na zewnątrz, musi teraz tylko odkryć, jakiego są one pochodzenia: czy od Boga, czy od szatana. Dochodzi do tego dzięki niektórym kryteriom, które jednak nie dają jednakowego stopnia pewności; co więcej, należy powiedzieć, że żadne z kryteriów wzięte w izolacji od innych nie ma charakteru absolutnego, stąd potrzeba ich całościowego ujęcia i rozważe­nia. Niektóre z nich odnoszą się do intelektu, inne do woli.

Kryteria dotyczące intelektu

Od strony intelektualnej cechami działania boskiego są prawda, po­waga, światło, posłuszeństwo intelektualne, rozwaga, pokora. Duch Boży naucza zawsze prawdy i w żaden sposób nie może sugerować fałszu: myśl czy objawienie nadzwyczajne musi być porównywalne z prawdą porządku naturalnego i nadprzyrodzonego zawartą w Piśmie, w naucza­niu Kościoła i Ojców. Duch Boży nie podsuwa nigdy naszemu rozumowi rzeczy niepotrzebnych, bezowocnych, próżnych i impertynenckich, ale działa zawsze w sprawach poważnych i istotnych. Niesie ze sobą zawsze światło, nawet jeżeli niejednokrotnie nasz umysł pozostaje w ciemności ze względu na niedoskonałość intelektu. Światłu towarzyszy uległość, dzięki której człowiek otwarty jest na zdanie drugich, szczególnie wtedy, kiedy pochodzi ono od przełożonych, oraz roztropność objawiająca się w wydawaniu słusznych osądów i decyzji. I wreszcie, ponieważ często Duch Boży wznosi duszę do poznania przekraczającego normalne zdol­ności intelektu, wlewa w nią ogromną pokorę, dzięki której owa dusza widzi, że to wszystko pochodzi nie od niej, ale od Boga.

Diametralnie odmienne są właściwości działania w intelekcie Złego Ducha: fałsz, jałowość i pustka, ciemność albo kłamliwe światło, nieroz­tropność, brak umiarkowania, pycha i próżność.

Kryteria dotyczące woli

W woli działanie Boże sprawia następujące efekty: pokój, szczera pokora, wytrwała ufność w Bogu, zdrowa nieufność w odniesieniu do siebie i swojego sądu, czystość intencji, cierpliwość w przeciwnościach fizycznych, moralnych i duchowych, dobrowolne umartwienie swojego wnętrza, prostota, szczerość, wolność ducha, pragnienie naśladowania Chrystusa, łagodna i bezinteresowna miłość. Zły Duch, przeciwnie, na­kłania wolę do niepokoju, pychy albo fałszywej pokory, desperacji albo próżnej pewności, braku uległości wobec przełożonych, kierowania się podwójną intencją w postępowaniu, do niecierpliwości w kłopotach i życiowych problemach, do nieujarzmionych emocji, udawania, przywią­zania do rzeczy światowych czy duchowych, niechęci do Chrystusa, fał­szywej miłości i udawanej gorliwości.

Na koniec chcemy wskazać na pewnego ro­dzaju poruszenia wewnętrzne, których nie można jednoznacznie przypisać ani jednemu, ani drugiemu duchowi – które więc domagają się szczególnej roztropności i rady. Są to: chęć zmiany własnego stanu wybranego w sposób wolny i po dojrzałym zastanowieniu się; pra­gnienie rzeczy niezwykłych i wykraczających poza własne reguły i obo­wiązki stanu; dążenie do rzeczy nadzwyczajnych w praktykowaniu cnót; duch szczególnych pokut zewnętrznych; oczekiwanie odczuwalnych pociech duchowych; objawienia, ekstazy, częste duchowe zachwycenia.

Cel i zadania praktyki rozeznawania duchów

Cel rozeznawania duchów jest bardzo praktyczny: wskazanie duszy na głos Boga i wierne wprowadzenie go w życie oraz ostrzeżenie tejże przed zakusami szatana i zepsutej grzechem pierworodnym natury ludz­kiej oraz stawienie owym zakusom odpowiedniego oporu. Po takim ro­zeznaniu dusza sama musi dokonać wolnego wyboru.

Na polu współczesnej duchowości przed rozeznawaniem duchów stoją nowe zadania, które przekraczają ramy zwykłego kierownictwa duchowego. Dzisiaj coraz częściej mówi się o wspólnotowym rozezna­waniu jako formie poszukiwania woli Bożej w odniesieniu do wspólnoty. Zarówno dawne collatio (rozmowy duchowe), jak i correctio fraterna (upomnienie braterskie) mogą i powinny być dzisiaj autentycznym praktykowaniem rozeznania poprzez dialog, który w świetle Ducha Świętego szuka prawdy ponad wszelkimi bezpośrednimi racjami natury ludzkiej. Ćwiczenie to, poprzedzone modlitwą i przeżywane w jej duchu, znajduje swój prawdziwy wyraz we wspólnotowych dialogu duchowym.

Kolejnym polem, na którym w naszym czasach stosowane jest roze­znanie duchowe, otwierające w jakiś sposób nowe drogi duchowe, są nowe współczesne doświadczenia o charakterze eklezjalnym – innymi słowy: nowe charyzmaty. Wobec rozkwitu nowych wspólnot, grup i ruchów starano się uchwycić niektóre kryteria, jakie mogłyby być uży­teczne przy rozeznaniu doświadczeń duchowych i apostolskich, służyć wyznaczeniu kryteriów eklezjalności, które z kolei pozwoliłyby właści­wie ukierunkować wzrost i działanie apostolskie tak pojedynczych osób, jak i całych grup.

Z tego powodu rozeznawanie duchów jest dzisiaj szczególnie ważne. Pomaga ono w formowaniu osób i grup i nie na darmo uważane jest za „charyzmat charyzmatów”, zgodnie ze znanym wyrażeniem Pawła VI.

tłum. Ernest Zielonka OCD

Agostino Cappelletti OCD

(1939 - 2015) włoski karmelita bosy, ceniony rekolekcjonista, znawca duchowości karmelitańskiej