Teresa od Jezusa – wzór poszukiwania wartości nieprzemijających

23 września, 2025

Mauricio Martín Del Blanco OCD

Teresa od Jezusa – wzór poszukiwania wartości nieprzemijających

Naprawdę istotne wartości osoby ludzkiej, te, które nigdy nie przeminą, te, których szukać będzie człowiek każdych czasów, to te, którymi Teresa od Jezusa żyła jako wyjątkowym darem Boga i których nauczała.

Teresa od Jezusa hołdowała czterem wielkim wartościom, którymi były: życie, wiara, wolność i prawda. Od dzieciństwa, poprzez okres młodzieńczy, w odczytywaniu swego powołania, zaangażowaniu w odkryte powołanie do specjalnego poświęcenia (życia zakonnego), aż po powołanie fundatorki i wspinaczkę na najwyższe szczyty mistyki, poszukiwanie wartości było dla niej stałym i wymagającym odwagi zadaniem.

Teresa de Ahumada była kobietą rozmiłowaną w życiu, podobnie jak w wierze, wolności i prawdzie. Te cztery rzeczowniki rodzaju żeńskiego (la vida, la fe, la libertad i la verdad) najlepiej oddają naukę świętej z Ávila.

Wartości w życiu Teresy od Jezusa

Teresa, Doktor mistyczny Karmelu, szukała zawsze prawdy, broniła jej, ukochała ją i zdecydowanie przedstawiała z perspektywy swego doświadczenia Boga jako Prawdy, źródła wszelkiej prawdy. Ze szczytu doskonałej kontemplacji, poszukiwania prawdy, czyni swoim życie bliskością Boga, doświadczenie swej wielkości córki Boga, który mieszka w twierdzy wewnętrznej jej duszy, i samą rzeczywistość doświadczenia zanurzenia w Bogu – szczególnie pod koniec swych mistycznych dzie-jów.

Święta z Ávila dokonała tym samym wspaniałej teologicznej syntezy prawdy i pokory, pokory i prawdy, jako że pokora jest ostatecznie chodzeniem w prawdzie: wobec Boga, wobec innych i siebie samego.

Teresa była kobietą pełną życia, miłośniczką życia, osobą radującą się życiem, chociaż z mistycznym pragnieniem exodusu ku Boga („żyję, nie żyjąc w sobie”), i nosicielką życia, przede wszystkim duchowego i mającego wymiar wieczności. Ogłoszono ją „matką i mistrzynią osób duchowych”. Istotnie, żyła intensywnie, perspektywą najbogatszą i najpełniejszą: miłością i przyjaźnią (była kobietą stworzoną do przyjaźni), wielkodusznym oddaniem się na służbę innym, zawsze zarażającą życiem i miłością do niego.

Kochając życie, była obdarowana innym darem życia – wiarą; na nowo wzywana do czucia się dzieckiem Boga, żyła w Chrystusie i podtrzymywana była zawsze przez siłę Ducha Świętego. To drugie powołanie, które konstytuuje drugie wezwanie jej egzystencji (wezwanie do życia wiary), z naddatkiem i w sposób nadprzyrodzony wypełniło wszystkie jej aspiracje do trwania w relacji z Bogiem poprzez modlitwę. Celebracja sakramentów, pragnienie poznania Boga poprzez liczne lektury, długie rozmowy z teologami jej czasów i częste, wnikliwe pytania, które stawiała w przeciągu 67 lat, sześciu miesięcy i sześciu dni swego życia w wędrówce wiary, były radosnym i bogatym pokarmem dla jej obfitego życia duchowego.

Wiara uczyniła ją osobą wolną, rozumiejącą swą wolność w przestrzeni Boga, jako związaną z jej poczuciem bycia dzieckiem Boga – gdyż miała tego świadomość – żyjącą jako to dziecko i organizującą swe życie z punktu widzenia Boga, w Bogu, z Bogiem i dla Niego: Jego Wysokości, Pana, Boga, Ojca, Stwórcy. Ten Bóg, który jest w Chrystusie Jezusie, jest również Oblubieńcem, Przyjacielem, który zawsze był u jej boku, nadając sens jej życiu i nową wartość cierpieniu, niepokojom, nadziei, pracy, radości, odpoczynkowi, bólowi.

Pedagogia wartości św. Teresy

Ponieważ wierzyła w wartości bytu ludzkiego, szukała ich, kochała je, czyniła je swoimi i w ten sposób dzieliła się nimi i ich nauczała.

Seraficka Doktor Karmelu była wychowawczynią, pedagogiem, mistagogiem, zupełnym i skutecznym, we wszystkich wymiarach ludzkich wartości. Wszystkie trzy wyżej wymienione cechy znalazły miejsce w życiu fundatorki, matki duchowej, pisarki, poetki, mistrzyni modlitwy, jaką była Teresa od Jezusa: wychowywała do wartości, jej pedagogia wyrastała z wartości i służyła pielęgnowaniu wartości; Teresa była mistagogiem wartości bardziej duchowych, wysokich i prawie boskich, jakie Bóg złożył w bycie swych stworzeń.

W Teresie od Jezusa jednoczyły się w doskonałej harmonii kobieta, pisarka, poetka, mistyczka, pedagog i mistagog. Wszystko to z perspektywy jej doświadczenia, z darów Boga w jej życiu, z jej idei uświęcenia i sprawiania, by ci, którzy idą za Jezusem, byli tacy, jakimi ona pragnęła ich mieć (por. D 1,2)1.

Wszystko to zasługa jej bogatej osobowości. Teresa jest człowiekiem modlitwy i uczy modlitwy; przemierza doskonałą drogę mistyki i chce tej trudnej i wymagającej drogi uczyć; jest poetką i chce, by jej córki nauczyły się tej inspiracji, natchnienia Ducha, który odbija się w pięknie jako wyraz radości wysokich uniesień ducha; jest kobietą bardzo bogatej i nadzwyczajnej mistyki i chce dzielić się nią i nauczać jej licznych świętych owoców; jest kobietą, której dana była świętość, kobietą, która smakuje rzeczy z poziomu relacji przyjaźni z Bogiem i chce, by nie zagubiło się tak wielkie dobro, jakim jest modlitwa, pewna droga mądrości Bożej i daru świętości doświadczanej i głęboko przeżywanej.

Byt ludzki, jaki Teresa od Jezusa odkrywa, jakiego chce i jaki ceni, to człowiek wewnętrzny, to znaczy: człowiek duchowy, zamieszkany przez Boga: „Gdy się dobrze zastanowimy, siostry, dusza sprawiedliwego nie jest inną rzeczą jak rajem, gdzie On, jak sam mówi, ma swe rozkosze” (T 1,1,1: Teresa nawiązuje tu do tekstu z Ewangelii wg św. Jana 14,2). „[ta twierdza] jest miejscem, gdzie między Bogiem a duszą dokonuje się wielka tajemnica” (T 1,1,3). Tajemnicą tą jest samo misterium trynitarne.

Mistyka a humanizm

Życie Teresy jest wspaniałą pieśnią wolności, zrodzoną ze świadomości dziecięctwa Bożego. To wolność umysłu i serca oraz zdolności duchowe, wyzwolone przez łaskę Boga, praktykę cnót i intensywne życie modlitwy. Wszystko to rośnie w niej w harmonii z jej ludzką dojrzałością i doświadczeniem mistycznym. Dlatego Teresa od Jezusa czuje, że duch popycha ją, by broniła kobiety przed niezrozumieniem, lekceważeniem i brakiem szacunku, chociażby jej mieli zarzucać, że chciałaby nauczać tych, od których sama powinna się uczyć: „Jakie panowanie ma dusza, którą Bóg dotąd doprowadza, gdy patrzy na wszystko, nie będąc w to uwikłaną! Jak zawstydzona jest z czasu, gdy była uwikłana! Jak zdumiona swą ślepotą!… Uważają, że jest za mało pokorna i że chce nauczać tych, od których powinna się uczyć, zwłaszcza jeśli jest kobietą. Potępiają ją – i słusznie – gdyż nie znają siły [wewnętrznej], która nią powoduje, której czasami nie sposób powstrzymać, więc nie może znieść, by oszukiwano tych, dla których chce dobrze i których pragnie widzieć uwolnionymi z więzienia tego życia, które nie jest ani nawet nie wydaje się mniejsze od tego, w jakim ona sama się znajdowała” (Ż 20,25).

Spontaniczność, z jaką działa Święta za życia, i jej postawa wobec tych, którzy usiłują trwać w braku poszanowania dla osobowej godności, szlachetności, religijności i pracy kobiet, wskazuje na wielką świadomość wolności. Teresa nie zwraca uwagi na rangę społeczną osób, wobec których musi bronić słabych.

Z tym nastawieniem ludzkim, religijnym i społecznym, Teresa od Jezusa jest świadoma, iż jedynie wolność gwarantuje rozwój osoby ludzkiej, godność i prawdę.

Jej piękna pieśń wolności jest skrytym wyzwaniem wobec „uczonych” (intelektualistów, teologów) jej czasów, którzy wysilali się, by jako wolę Bożą ukazać to, co było wyłącznie ich osobistym przekonaniem: „Nie jak niektórzy uczeni (których Pan nie prowadzi drogą modlitwy i którzy nie mają zalążków ducha), usiłujący prowadzić sprawy tak „odmierzone” swym rozumem, jak gdyby chcieli swą nauką zrozumieć całą wielkość Boga. Oby nauczyli się czegoś od pokory Najświętszej Dziewicy!” (Myśli o miłości Bożej 6,7).

Wolność terezjańska, w linii egzystencjalnej, idzie nowymi drogami rodzącego się właśnie humanizmu, a są nimi: troska o człowieka, twórczy krytyczny duch, który przeciwstawia się przeciętności ludzkiej, społecznej, religijnej i duchowej, i krytyka – zawsze pełna szacunku i poważania w swej ostatecznej opinii – władzy, jakakolwiek by ona nie była, jeśli oddala się od swego celu, którym jest troska o dobro materialne i duchowe wszystkich.

Chodzi o nowy humanizm, który w służbie bliźniemu doszukuje się środka służby Bogu. Jednocześnie uznaje on wartość modlitwy i doświadczenia mistycznego, będącego elementem świadomości krytycznym wobec wiedzy i poznania teologów, spowiedników, osób duchowych i wszystkich grup społecznych.

Wolność – szczyt wartości

Model wolności terezjańskiej pochodzi od św. Pawła: być wolnym wolnością synów Bożych, wiedząc, iż Bóg nas stworzył wolnymi i że chce nas mieć całkowicie wolnymi. Ta wolność zakłada pewną serię wyzwoleń, które czynią możliwą rzeczywistą wolność jako taką; trzeba stać się wolnymi we wszystkich wymiarach osobowych. Suma wyzwoleń prowadzi do osobistej dojrzałości w wolności. Teresa od Jezusa zwraca uwagę swoim mniszkom: „Nie przerażajcie się, siostry, że tak często pisałam w tej książce, byście starały się o wolność. Czyż nie jest piękną rzeczą, gdy biedna zakonnica z [klasztoru] Świętego Józefa może osiągnąć panowanie nad całą ziemią i jej elementami?” (D 19,4).

Wyrażenie „panowanie nad sobą”, tak bliskie świętej Teresie, oznacza, iż chodzi o bycie wolnym od każdego typu zniewolenia; trzeba stać się władcą i panem samego siebie. Jest to więc rzeczywistość właściwa samej naturze ludzkiej. Dlatego ten, kto nie ma wolności, jest zdaniem Świętej osobą skrępowaną, zamkniętą, nieszczęsną, zniewoloną, udręczoną, przestraszoną, zalęknioną, osobą o pustym wnętrzu.

Święci czynili z sobą to, co chcieli, zawsze z pomocą Boga, gdyż byli osobami wyzwolonymi i wolnymi (por. D 19,4).

Teresa od Jezusa osiąga, z pomocą Boga, panowanie nad sobą tak wielkie, iż ona sama uznaje je za dar Boga: „Niech będzie Bóg uwielbiony, że mnie wyzwolił ode mnie samej” (Ż 23,1). Jest kobietą, zakonnicą, mistyczką wyzwoloną i wolną. Jest wzorem wolności, która daje wielkie panowanie nad sobą samym i nad wszystkim.

Doktor mistyczny ukazuje tę wolność w sposób szczególny: w perspektywie prawdy, wiary, nadziei, miłości, posłuszeństwa, samej modlitwy i, ostatecznie, w perspektywie całego życia. Prawda rodzi wolność, człowiek teologalny jest wolny, a sama egzystencja, zbudowana na prawdzie teologalnej, jest doświadczeniem – przeżywaniem wolności.

Święta z Ávila poprzez swoje świadectwo dzieli się z nami nie tylko tym, iż można osiągnąć wolność rozumianą jako wyzwolenie i wyrzeczenie się samego siebie – krok po kroku, z pomocą Boga – ale i poucza, że człowiek tylko dzięki Bożej łasce może wznieść się na szczyt wolności.

Naprawdę istotne wartości osoby ludzkiej, te, które nigdy nie przeminą, te, których szukać będzie człowiek każdych czasów, to te, którymi Teresa od Jezusa – kobieta, pisarka, fundatorka, święta, mistyczka, mistrzyni modlitwy kontemplacyjnej, wzór doświadczenia Boga i Doktor Kościoła – żyła jako wyjątkowym darem Boga i których nauczała.

tłum. Antoni Rachmajda OCD